جوش غرور جواني (آكنه) : به منافذ بسته شده غدد چربي (دانه هاي سرسياه و سرسفيد)، جوش ها و ضايعات عميق تر (كيست ها يا ندول ها) كه در صورت، گردن، سينه، پشت، شانه ها و حتي بازوها بروز مي كنند، اصطلاحاً (آكنه) گفته مي شود. كم و بيش اكثر نوجوانان به آكنه مبتلا مي شوند. با اينحال، اين بيماري به گروه سني خاصي محدود نمي شود و بزرگسالان حتي تا 40 سالگي نيز مي توانند به آن مبتلا شوند. اگرچه آكنه معمولاً بعد از چند سال خودبخود خوب مي شود ولي نمي توان آن را به حال خود رها كرد. زيرا از آكنه اي كه درمان نشود، ممكن است تا پايان عمر جوشگاه هايي بد شكل بر روي پوست باقي بماند. البته اين جوشگاه ها تا حدودی قابل ترميم مي باشند.
اگرچه آكنه بيماري وخيمي نيست، اما مي تواند باعث بد شكل شدن صورت و در نتيجه ناراحتي روحي بيمار گردد. همچنين در موارد حاد و شديد، موجب پيدايش جوش هاي بسيار بد شكل و دايمي مي شود. بايد در نظر داشت كه حتي موارد ملايم آكنه نيز مي توانند موجب پيدايش جوشگاه ها شوند.
آكنه چگونه بوجود مي آيد؟
علت دقیق ایجاد آکنه روشن نیست اما مطالعات بر 4 عامل در ایجاد آکنه تاکید دارند
- افزایش چربی پوست
- بسته شدن منافذ
- باکتری
- التهاب
افزايش طبيعي مقدار هورمون هاي مردانه در ايام نوجواني (بلوغ) در هر دو جنس پسر و دختر موجب مي شود كه غدد چربي پوست (سباسه) بزرگتر و فعالتر شوند. اين غدد در نواحي اي از بدن (صورت، پشت، شانه ها و قفسه سينه) كه آكنه شايع است وجود دارند. بندرت آكنه ناشي از اختلالات هورموني مي باشد.
غدد چربي پوست با مجراي خروجي مو كه اصطلاحاً ((فوليكول)) ناميده مي شود، ارتباط دارند. اين غدد ماده اي چرب به نام سبوم توليد مي كنند كه از طريق منفذ خروجي فوليكول به سطح پوست تخليه مي گردد. به نظر ميرسد كه چربي سبب تحريك مجراي فوليكول مي گردد، لذا سرعت جدا شدن سلول ها از جداره افزايش مي يابد. اين سلول ها با اتصال به يكديگر يك لخته را بوجود مي آورند. بسته شدن مجراي فوليكول توسط اين لخته شرايط را براي رشد باكتري ها در داخل مجرا مساعد مي كند. مواد شيميايي كه اين باكتري ها از خود ترشح مي كنند مي توانند جدار فوليكول را تخريب نمايند. سپس سبوم (چربي پوست)، باكتري ها و باقيمانده سلول هاي مرده جدار فوليكول در سطح پوست سبب قرمزي، تورم و تجمع چرك ميشوند كه اينها همان علايم آكنه است.
چه عواملي در ايجاد يا تشديد آكنه موثرند؟
بهداشت پوست : آكنه بخاطر آلودگي و كثيفي پوست بوجود نمي آيد. ماده موجود در نوك جوش هاي سرسياه را چربی خشك شده و سلول هاي مرده تشكيل مي دهند كه منفذ خروجي فوليكول مو را مسدود كرده اند. براي مراقبت طبيعي از پوست، روزي دو بار صورت خود را با صابون ملايم و آب ولرم بشوييد. شستشوي زياد ممكن است سبب بدتر شدن آكنه شود. شستشوي مرتب سر با شامپو نيز توصيه مي شود. اگر موهاي شما چرب هستند، شايد لازم باشد كه دفعات شستشو را افزايش دهيد. متخصص پوست مي تواند در انتخاب شامپو و صابون مناسب به شما كمك كند.
رژيم غذايي : غذاهايي كه مي خوريد نقشي در ايجاد آكنه ندارند. متخصصين پوست در مورد اهميت رژيم غذايي در درمان آكنه عقايد متفاوتي دارند اما مسلم و قطعي است كه رعايت يك رژيم غذايي شديد و سخت هيچ تاثيري در بهبود آكنه شما نخواهد داشت. از سوي ديگر، بعضي از مردم دريافته اند كه بعضي از غذاها باعث بدتر شدن آكنه در آن ها مي شوند. در اين صورت، از خوردن اين گونه غذاها بايد اجتناب كرد. خوردن غذاهای چرب لزوما همراه با ازدیاد چربی پوست نیست ولی ممکن است با داروهایی که برای آکنه مصرف می کنید مغایر باشد. بخاطر داشته باشيد كه در قضاوت عجله نكنيد. آكنه به خودي خود فراز و نشيب هاي زيادي دارد و گاهي بدتر و گاه بهتر مي شود. داشتن يك رژيم غذايي متعادل حاوي كليه مواد غذايي لازم براي رشد, بخصوص در سنين نوجواني و جواني از اهميت زيادي برخوردار است.
نور خورشيد : برنزه شدن پوست مي تواند آكنه را مخفي كند ولي فوايد آن زودگذر است. از سوي ديگر نور خورشيد موجب پيري زودرس پوست شده و مي تواند به پيدايش سرطان در پوست منتهي شود، لذا بايد از تماس زياد با نور خورشيد، استفاده از چراغ هاي خورشيدي، آفتاب سوختگي و برنزه شدن زياد بر حذر باشيد. بهتر است از يك ضد آفتاب مناسب براي پوست هاي آكنه اي استفاده كنيد.
فرآورده هاي آرايشي : اگر از كرم پودر يا كرم مرطوب كننده استفاده مي كنيد به دنبال آنهايي باشيد كه فاقد چربي (Oil-Free) هستند و تنها به اينكه پايه آبي (Water-Based) داشته باشند، اكتفا نكنيد. فرآورده هايي را انتخاب كنيد كه غير آكنه زا (Non-Acnegenic) و غير كومدون زا (Non-Comedogenic) باشند.
هر شب مواد آرايشي را با آب و صابون (و اگر صابون ها پوستتان را خشك مي كنند، با شير و لوسيون مناسب پوست هاي آكنه اي) از روي پوستتان پاك كنيد.
يك لوسيون پوشاننده با رنگ ملايم (فرآورده هايي كه قرمزي، التهاب و جاي آكنه را مي پوشانند)، مي تواند به خوبي و در نهايت سلامت ضايعات پوستتان را از نظرها مخفي نگه دارد. براي اين منظور پودرهاي مايع با پايه بدون روغن (Oil-Free) مناسب هستند.در موقع استفاده از فيكساتورها، اسپري ها و ژل هاي مو، صورتتان را بپوشانيد. در صورت پاشيده شدن اسپري يا ژل مو بر روي پوست صورت، ممكن است بدليل حساسيت به مواد آرايشي آکنه بوجود آيد.
سایر عوامل
مطالعات نشان داده اند که توارث، سیکل قاعدگی و هیجانات روحی نیزدر شعله ور تر کردن بیماری دخالت دارند.
درمان
درمان آكنه يك فرآيند مداوم و طولاني است. تمام درمان هاي آكنه بر پيشگيري از بروز ضايعات جديد متكي هستند. ضايعات موجود بايد خودشان بهبود يابند و اين بهبودي، زمان مي طلبد. تا يك ماه پس از شروع درمان مناسب و مؤثر، بيشتر از 10 درصد بهبودي در ضايعات, مورد انتظار نمي باشد و كنترل كامل ضايعات تا 6 ماه مي تواند طول بكشد. اگر جوش ها پس از 6 تا 8 هفته بهتر نشدند، شايد لازم باشد روش درمان شما تغيير كند.
روش درماني كه توسط متخصص پوست و مو پيشنهاد مي شود، بسته به نوع آكنه تفاوت خواهد داشت. بندرت، مصرف محصولات آرايشي و بهداشتي پوست و يا داروهاي خوراكي، ضايعاتي شبيه آكنه ايجاد مي كنند.
آگاه كردن پزشك از نوع موادي كه به پوستتان مي ماليد و يا نوع داروهايي كه مصرف مي كنيد مي تواند در انتخاب روش صحيح درمان آكنه بسيار حائز اهميت باشد.
بسياري از كرم ها و لوسيون هاي ضد آكنه غير نسخه اي موجود در بازار به درمان موارد خفيف آكنه كمك مي كنند. با اين وجود بعضي از اين فرآورده ها در صورت مصرف مداوم موجب خشكي پوست مي شوند. اگر از اينگونه محصولات استفاده مي كنيد، به دقت دستورالعمل آن را مطالعه و بر اساس آن عمل كنيد.
ممكن است متخصص پوست برايتان كرم هاي موضعي و لوسيون هايي از قبيل ((اسيد ويتامين آ)) و (( بنزوئيل پراكسيد)) را تجويز كند تا منافذ بسته شده را باز كنند و تعداد باكتري هاي روي پوست را كاهش دهند. اين داروها ممكن است موجب خشكي و پوسته پوسته شدن پوستتان شوند. متخصص پوست روش صحيح كاربرد اين فرآورده ها و نيز چگونگي مقابله با عوارض جانبي آنها را به شما توضيح خواهد داد.
همچنين آنتي بيوتيك هايي هم موجود هستند كه به صورت موضعي روي پوست بكار برده مي شوند. از اين داروها براي درمان مواردي از آكنه كه چندان حاد نيستند استفاده مي شود. زماني كه آكنه به صورت توده هاي قرمز و ملتهب خود را نشان مي دهد، ممكن است متخصصين پوست با تزريق مستقيم بعضي داروها در داخل ضايعه، به بهبود آن كمك كنند. پزشك شما ممكن است تصميم به تخليه جوش ها و يا دانه هاي سرسياه و سرسفيد بگيرد، ولي هيچوقت خودتان اقدام به فشردن، كندن يا تخليه محتويات جوش نكنيد. زيرا ممكن است به تشديد تورم و التهاب و به جاي گذاشتن جوشگاه منجر شود.
آنتي بيوتيك هاي خوراكي از قبيل داكسي سيكلين، تتراسيكلين يا اريترومايسين اغلب در موارد متوسط يا شديد آكنه و به خصوص وقتي تعداد زيادي جوش بر روي پشت و قفسه سينه وجود دارد، تجويز مي شوند. اين آنتي بيوتيك ها تعداد باكتري هاي موجود در فوليكول را كاهش داده و ممكن است مستقيماً موجب كاهش قرمزي جوش نيز بشوند. در زمان مصرف آنتي بيوتيك هاي خوراكي، بعضي زنان ممكن است دچار عفونت هاي قارچي دستگاه تناسلي شوند. در اين صورت ضمن قطع مصرف آنتي بيوتيك، بايد به پزشك خود مراجعه كنند تا عفونت قارچي را درمان كند. توجه داشته باشيد كه آنتي بيوتيك هاي خوراكي براي درمان آكنه بايد مدت طولاني مصرف شوند. مصرف طولاني اين داروها اگر با تجويز و تحت نظر متخصص پوست باشد، عوارض جانبي مهمي نخواهد داشت و ترس بيجا از عوارض اين داروها باعث اختلال در روند درمان خواهد شد. زناني كه قرص هاي ضدبارداري خوراكي مصرف مي كنند ممكن است متوجه بهبودي چشمگير در آكنه خود بشوند. حتي گاهي قرص هاي ضدبارداري خوراكي به طور اختصاصي براي درمان آكنه بكار برده مي شوند. يك نكته مهم كه بايد در نظر گرفته شود اين است كه آنتي بيوتيك هاي خوراكي ممكن است موجب كاهش تاثير و كارآيي قرص هاي جلوگيري از بارداري بشوند. اين عارضه اگرچه شايع نيست ولي احتمال آن وجود دارد و بخصوص اگر تغيير در عادت ماهيانه ايجاد شود، حتماً بايد به پزشك مراجعه كرد. مانند ساير داروها، در صورت حاملگي يا شيردهي حتماً در مورد مصرف و عدم مصرف آنتي بيوتيك ها با پزشك خود مشورت كنيد. در موارد آكنه شديد ممكن است داروهاي ديگري هم به صورت خوراكي تجويز شوند. يكي از آنها هورمون هاي جنس مؤنث و يا داروهايي هستند كه سبب كاهش اثرات هورمون هاي مردانه مي شوند.
يك داروي خوراكي ديگر كه براي آكنه بسيار مقاوم تجويز مي شود، ايزوترتينوئين (با نام تجاري آكوتان) است. بيماراني كه اين دارو را مصرف مي كنند بايد كاملاً به عوارض جانبي آن آگاه باشند. معاينات پزشكي و بررسي هاي آزمايشگاهي مكرر براي پيگيري سير درمان و جلوگيري از عوارض ناخواسته در حين مصرف اين دارو ضروري است. جلوگيري از حاملگي الزامي است، زيرا مصرف اين دارو در زمان بارداري آثار غير قابل جبراني بر جنين خواهد داشت. نكته مهم در مورد اين دارو، كامل كردن دوره درمان است زيرا در غير اين صورت احتمال عود آكنه به دنبال قطع دارو زياد مي باشد.
درمان جوشگاه هاي آكنه
متخصصين پوست براي درمان جوشگاه هاي آكنه ازروش هاي مختلفي استفاده مي نمايند. به عنوان نمونه مي توان از ليزرهای فرکشنال، تراشيدن پوست و لايه برداري (پيلينگ شيميايي) براي صاف كردن جوشگاه هاي فرورفته نام برد. با تزريق كلاژن يا چربي نيز مي توان جوشگاه را صاف نمود. با استفاده مناسب از مجموعه اين روش ها مي توان به طور قابل ملاحظه اي جوشگاه ها را ترميم نمود.
لزوم مراقبت دقيق و مرتب از پوست
صرفنظر از درمان اختصاصي كه پزشكتان براي شما تجويز مي كند، به خاطر داشته باشيد كه شما بايستي مراقبت از پوستتان را مادامي كه دوره آكنه خاتمه نيافته، ادامه دهيد. هيچ درمان سريع يا دايمي براي آكنه وجود ندارد ولي اين بيماري قابل كنترل است و درمان مناسب مانع از برجاي ماندن جوشگاه هاي بد شكل بر روي پوست مي شود.